(ซ้ายในภาพ) นายวีระศักดิ์ ทัพขวา หัวหน้าสำนักงานช่วยเหลือประชาชนทางกฎหมาย ศูนย์นิติศาสตร์ คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (วิทยากร)

นายวีระศักดิ์ อธิบายประเด็นเรื่องหลักเกณฑ์การเรียกค่าขาดไร้อุปการะและค่าเสียหายอื่น ๆ ในกรณีละเมิด รวมทั้งขอบเขตความรับผิดทางละเมิด ตลอดจนปัญหาและอุปสรรคในการดำเนินคดีและบังคับคดี ดังนี้

1. ประเด็นเรื่องการเรียกค่าขาดไร้อุปการะและค่าเสียหายอื่น ๆ ในกรณีละเมิด และการใช้ดุลพินิจของศาลในการกำหนดค่าเสียหาย

1.1 การตั้งประเด็นว่าจะสามารถฟ้องใครได้บ้าง

กรณีที่ผู้ขับขี่รถยนต์นั้นมีอายุ 16 ปี 6 เดือน ซึ่งเป็นผู้เยาว์ และไม่มีใบอนุญาตขับขี่รถยนต์ เป็นผู้การทำละเมิด จากการรวบรวมพยานหลักฐานตามข้อเท็จจริง บุคคลที่จะต้องร่วมรับผิด เห็นว่ามี 6 คน กับ 1 บริษัท คือ บิดามารดาซึ่งเป็นจำเลยที่ 2-3 จำเลยที่ 4 เป็นผู้ที่รู้จักสนิทสนมคุ้นเคยกับกับเลยที่ 1 เนื่องว่าในวันเกิดเหตุจำเลยที่ 4 มีหน้าที่ดูแลรถยนต์ซึ่งเป็นของจำเลยที่ 5-6 ซึ่งจำเลยที่ 4 ได้รับฝากรถโดยที่ไม่มีค่าบำเหน็จ และจำเลยที่ 5-6 เป็นสามีภริยากัน โดยที่จำเลยที่ 6 เป็นผู้เช่าซื้อรถยนต์คันที่เกิดเหตุ โดยเอาประกันภัยไว้กับจำเลยที่ 7 และจำเลย 5 สามีของจำเลยที่ 6 เป็นผู้ค้ำประกันการเช่าซื้อรถยนต์ของจำเลยที่ 6

การที่กฎหมายกำหนดให้เจ้าของรถยนต์ทำประกันภัยรถยนต์ภาคบังคับของผู้ประสบภัยจากรถ การดำเนินคดีได้คำนึงถึงการเยียวยาความเสียหายเป็นสำคัญ

ขั้นแรก ขอรับค่าสินไหมทดแทนตามพระราชบัญญัติคุ้มครองผู้ประสบภัยจากรถ พ.ศ. 2535

ขั้นที่สอง ขอรับการเยียวยาจากหน่วยงานต้นสังกัดเนื่องจากว่าปกตินักศึกษาจะมีการทำประกันอุบัติเหตุให้

ขั้นที่สาม ขอรับค่าสินไหมทดแทนจากผู้รับประกันภัย ได้แก่ ผู้รับประกันภัยรถตู้และรถเก๋งคันที่ขับมาเฉี่ยวชน โดยได้มีการจ่ายเงินรอบแรกในเดือนเมษายน 2554 และได้มีการเยียวยาในช่วงหลังเป็นลำดับ

1.2 ประเด็นเรื่องของการเรียกค่าเสียหายว่าเรียกค่าเสียหายอะไรได้บ้าง

กรณีผู้เสียชีวิต ได้แก่ ค่าปลงศพ ค่าใช้จ่ายในการจัดการงานศพ ค่าขาดไร้อุปการะเนื่องจากผู้เสียชีวิตทั้ง 9 นั้นมีบุคคลที่มีหน้าที่จะต้องอุปการะ โดยการคิดค่าขาดไร้อุปการะนั้นคิดจากฐานที่ว่าบิดามารดามีหน้าที่เลี้ยงดูบุตรในขณะเดียวกันบุตรย่อมมีหน้าที่เลี้ยงดูบิดามารดาดุจกัน สามีภริยามีหน้าที่อุปการะเลี้ยงดูซึ่งกันและกันซึ่งเป็นฐานทางกฎหมาย ฉะนั้นเมื่อผู้เสียชีวิตไม่มีโอกาสมาทำหน้าที่ดังกล่าวแล้วผู้ที่ยังมีชีวิตอยู่นั้นถือได้ว่าย่อมได้รับความเสียหายในส่วนค่าขาดไร้อุปการะด้วย ตลอดจนค่าเสียหายที่เกิดขึ้นแก่ทรัพย์สินของผู้เสียชีวิต

กรณีผู้ได้รับบาดเจ็บ ได้แก่ ค่ารักษาพยาบาล ค่าขาดประโยชน์จากการทำงาน เช่น ก่อนเกิดเหตุมีความสามารถในการทำมาหาได้แต่หลังจากเกิดเหตุไม่สามารถทำงานเช่นว่านั้นได้ เป็นต้น และค่าเสียหายที่ไม่เป็นตัวเงินหรือว่าค่าเสียหายที่ไม่อาจคำนวณเป็นเงินได้ เช่น ในช่วงที่บาดเจ็บสาหัสจะต้องเข้ารับรักษาตัวอยู่ในโรงพยาบาลเป็นระยะเวลา 2-3 เดือนหรือเกินกว่านั้น จะต้องเจ็บปวดทุกขเวทนา เป็นต้น ทั้งนี้มีกฎหมายรองรับ ตลอดจนค่าเสียหายที่เกิดขึ้นแก่ทรัพย์สินของผู้บาดเจ็บ

1.3 ประเด็นการฟ้องคดี

เนื่องจากมีผู้เสียชีวิต 9 ราย บาดเจ็บ 5 ราย โดยที่บาดเจ็บสาหัส 4 ราย และบาดเจ็บเล็กน้อย 1 ราย รวมเป็น 14 ราย แต่ได้ดำเนินการฟ้องเป็นคดีทั้งสิ้น 13 คดี เนื่องจากผู้ที่บาดเล็กน้อย 1 รายนั้นได้รับการรักษาและบริษัทผู้รับประกันภัยได้จ่ายค่าสินไหมทดแทนเบื้องต้นให้แล้ว ผู้เสียหายรายดังกล่าวไม่ติดใจที่จะฟ้องร้องดำเนินคดีเพราะว่าได้รับการรักษาอาการบาดเจ็บจนหายเป็นปรกติแล้ว

1.4 ประเด็นเรื่องหลักเกณฑ์ในการคำนวณค่าขาดไร้อุปการะ

ซึ่งสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 กรณี

• (1) กรณีที่ผู้ที่ทำงาน พิจารณาจากอายุขณะที่เกิดเหตุแล้วนับไปจนกระทั่งถึงอายุที่จะเกษียณจากการทำงานครบ 60 ปี นั้นมีระยะเวลาเท่าใด ประกอบกับรายได้ ณ ขณะเกิดเหตุโดยคิดอัตราก้าวหน้าร้อยละ 5 ต่อปีไปจนกว่าจะเกษียณอายุการทำงาน จากนั้นเมื่อได้ผลรวมแล้วนำมาคำนวณเป็นรายได้เฉลี่ยต่อเดือนและหักค่าใช้จ่ายส่วนตัวกึ่งหนึ่งและอีกกึ่งหนึ่งเป็นค่าอุปการะเลี้ยงดูบิดามารดาคนละครึ่ง
• (2) กรณีผู้ที่ยังไม่ได้ทำงาน พิจารณาจากการที่หากจบการศึกษาแล้วเริ่มทำงานเมื่ออายุ 23-24 ปี โดยเงินเดือนร่วมต้นตามมติคณะรัฐมนตรี คือ 15,000.- บาท โดยคิดอัตราก้าวหน้าที่จะได้รับร้อยละ 5 ต่อปี คำนวณจนถึงทำงานครบ 60 ปี เมื่อได้ผลรวมแล้วทำการเฉลี่ยต่อเดือน หักค่าใช้จ่ายส่วนตัวกึ่งหนึ่งและอีกกึ่งหนึ่งเป็นค่าอุปการะเลี้ยงดูบิดามารดาคนละครึ่ง

ซึ่งการคิดคำนวณนั้นจะคิดเป็นแต่ละรายไป ทั้งนี้ หลักเกณฑ์ดังกล่าวข้างต้นนั้นได้มาจากการระดมความคิดของทีมงานซึ่งเป็นการใช้หลักคิดตามหลักเศรษฐศาสตร์ โดยที่คดีทั้งหมดนั้นได้เรียกค่าเสียหายไปทั้งสิ้น 113 ล้านบาทเศษ เฉพาะต้นเงิน

1.5 ประเด็นการใช้ดุลพินิจของศาลในการกำหนดค่าเสียหาย

• (1) ค่าขาดไร้อุปการะ ซึ่งครอบครัวของผู้เสียหายจะเรียกค่าเสียหายราย 10-12 ล้านบาท โดยคิดจากฐานรายได้ ซึ่งศาลกำหนดค่าขาดไร้อุปการะให้ประมาณ 1 ใน 4 จากที่โจทก์เรียก ซึ่งแต่ละคดีใกล้เคียงกัน แต่หากผู้ตายรายใดมีหน้าที่อุปการะเลี้ยงดูมาก ศาลก็จะให้ค่าอุปการะมากกว่ารายอื่น
• (2) ค่าปลงศพ ค่าใช้จ่ายในการจัดการงานศพ ซึ่งในชั้นการสืบพยานโจทก์ได้แสดงพยานหลักฐานต่อศาลซึ่งศาลก็ได้พิพากษาตามที่จ่ายจริง แต่ว่าในคำพิพากษาของศาลระบุว่า “ในส่วนที่เป็นค่าปลงศพ ค่าจัดการงานศพ ค่าเสียหายที่ได้รับบาดเจ็บ ค่าทรัพย์สินได้รับความเสียหาย” ส่วนใหญ่จะวินิจฉัยในศาลชั้นต้น
• (3) ค่ารักษาพยาบาล ศาลพิพากษาตามที่ได้จ่ายจริง แต่ว่าส่วนหนึ่งตามที่เรียกไปนั้นก็ไม่ได้เต็มตามจำนวนเพราะว่าศาลเห็นว่าค่ารักษาพยาบาลที่ได้เสนอต่อศาลเป็นค่าเสียหายในส่วนที่ประกันภัยได้จ่าย ศาลจึงไม่พิพากษาให้เต็มตามจำนวนในส่วนนี้ ซึ่งศาลจะให้ในส่วนที่ผู้เสียหายได้จ่ายจริง
• (4) ค่าเสียหายในส่วนที่ต้องทนทุกข์ทรมาน (ค่าเสียหายอันไม่อาจจำนวนเป็นเงินได้) ศาลกำหนดให้ไม่เต็มตามคำขอท้ายฟ้องซึ่งศาลได้พิจารณาตามหลักเกณฑ์โดยปกติคือ อาการบาดเจ็บที่ได้รับ ระยะเวลาพักฟื้นตัว ประกอบกับพฤติการณ์ความร้ายแรงของละเมิด

2. ประเด็นเรื่องของขอบเขตความรับผิดของจำเลยแต่ละคนในคดีว่าจะต้องรับผิดอย่างไร

• (1) จำเลยที่ 1 ในฐานะผู้เยาว์ แม้เป็นผู้เยาว์ตามหลักเรื่องละเมิดแล้วผู้ทำละเมิดต้องใช้ค่าสินไหมทดแทน แต่ว่าจำเลยที่ 1 นั้นยังเป็นเยาวชนย่อมไม่มีเงินที่จะใช้ค่าสินไหมทดแทนได้ รวมทั้งจำเลยที่ 2-3 บิดามารดาของจำเลยที่ 1 ซึ่งทั้งสามให้การต่อสู้คดี ทั้งนี้ ในคดีอาญาเป็นที่ยุติโดยเป็นที่สุดข้อเท็จจริงที่ว่าจำเลยที่ 1 ประมาทย่อมต้องฟังตามคดีถึงที่สุดของศาลอุทธรณ์ซึ่งพิพากษาให้จำเลยที่ 1 กระทำโดยประมาทเป็นเหตุให้ผู้อื่นเสียชีวิตและได้รับอันตรายสาหัส เพราะฉะนั้น จำเลยที่ 1 ต้องรับผิด
• (2) จำเลยที่ 2-3 ในฐานะบิดามารดาของจำเลยที่ 1 ซึ่งสาเหตุที่จำเลยที่ 2-3 ในฐานะบิดามารดาต้องรับผิดร่วมกับจำเลยที่ 1 (บุตร) นั้น ในชั้นพิจารณาได้มีการต่อสู้คดีแต่ว่าจำเลยที่ 1 และจำเลยที่ 3 (มารดา) ขาดนัดยื่นคำให้การ เมื่อโจทก์ได้ขอศาลรวมการพิจารณาคดีแล้วก็ได้ยื่นคำแถลงขอคัดค้านคำร้องขอยื่นคำให้การของจำเลยที่ 1 และจำเลยที่ 3 และในวันไต่สวนคำร้องศาลได้สอบถามโจทก์ซึ่งโจทก์ได้ยืนยันตามคำแถลงคัดค้านว่า “การที่จำเลยขาดนัดยื่นคำให้การนั้นเป็นไปโดยจงใจและเป็นเพราะความประมาทเลินเล่อเป็นความบกพร่องของทนายจำเลยเอง” ซึ่งศาลได้พิจารณายกคำร้องของจำเลยทำให้จำเลยที่ 1 และจำเลยที่ 3 ไม่มีสิทธิที่จะนำพยานเข้าสืบ และเมื่อชั้นสืบพยานจำเลยที่ 2 (บิดา) จะต้องสืบพยานโดยการเบิกความว่าไม่ได้ประมาทโดยการปล่อยปละละเลยจำเลยที่ 1 (บุตร) ได้ใช้ความระมัดระวังตามสมควร แต่ปรากฏว่าจำเลยที่ 2 ได้ขอส่งเอกสารต่อศาลแทนการสืบพยาน(ภาพถ่ายพยานวัตถุ) เมื่อได้ยื่นขอส่งเอกสารต่อศาลในวันสืบพยาน โจทก์ได้ทำการคัดค้านต่อศาลว่าเป็นการจู่โจมไม่ให้โอกาสแก่ทนายโจทก์ให้มีเวลาศึกษาเพื่อการซักค้าน การที่ทนายจำเลยที่ 3 ได้ยื่นขอส่งเอกสารและไม่นำจำเลยที่ 2 ในฐานะพยานมาสืบพยาน และแถลงประกอบคำร้องที่ขอส่งเอกสารโดยไม่ติดใจสืบพยาน เมื่อโจทก์ก็คัดค้านประกอบกับศาลรับฟังโจทก์จึงมีคำสั่งให้ยกคำร้องโดยไม่อนุญาตให้ส่งพยานเอกสาร ส่งผลให้จำเลยที่ 1-3 ไม่มีสิทธิสืบพยาน ทั้งนี้ การคัดค้านดังกล่าวนี้เนื่องจากเป็นการใช้สิทธิตามกฎหมายเพื่อให้ผู้เสียหายได้รับการเยียวยาความเสียหาย
• (3) จำเลยที่ 4 เป็นคนสนิทและคุ้นเคยกับจำเลยที่ 1 แต่ไม่ใช่ผู้ครอบครองหรือเจ้าของหรือผู้เอาประกันรถยนต์คันที่เกิดเหตุ โดยข้อเท็จจริงจำเลยที่ 4 ได้คอยไปรับส่งจำเลยที่ 1 ที่บ้านโดยที่จำเลยที่ 2-3 บิดามารดาของจำเลยที่ 1 อนุญาตยินยอมให้มาด้วย โจทก์ตั้งเรื่องว่าจำเลยที่ 4 ได้ปล่อยปละละเลยจำเลยที่ 1 ซึ่งปรากฏข้อเท็จจริงว่า “โดยที่ในบริเวณห้างสรรพสินค้าจำเลยที่ 4 ติดเครื่องยนต์อยู่เพื่อที่จะไปเอาของที่ท้ายรถในขณะนั้นเองจำเลยที่ 1 ได้เปลี่ยนมานั่งตรงที่คนขับแล้วบอกแก่จำเลยที่ 4 ว่าขอนำรถไปธุระ” ทั้งนี้ โจทก์ได้บรรยายข้อเท็จจริงบันทึกคำให้การของพนักงานสอบสวน บันทึกถ้อยคำของจำเลยที่ 4 และจำเลยที่ 1 สรุปได้ว่า เยาวชนที่เอารถไปขับอายุ 16 ปีกว่าและยังไม่มีใบอนุญาตขับขี่และจำเลยที่ 4 ไม่ห้ามปรามทั้งที่อยู่ในวิสัยที่ห้ามปรามได้ และขอให้ศาลพิพากษาให้จำเลยที่ 4 ร่วมรับผิดด้วย ปรากฏว่าศาลชั้นต้นพิพากษายกฟ้องจำเลยที่ 4 โดยให้เหตุผลว่า “ถึงแม้จำเลยที่ 4 จะยินยอมให้จำเลยที่ 1 เอารถไปใช้จนเกิดเหตุแต่เป็นเรื่องที่คาดหมายไม่ได้ว่าการที่จำเลยที่ 1 ขับขี่รถยนต์นั้นจะต้องขับไปเฉี่ยวชนเสมอไป” และที่สำคัญศาลได้ให้เหตุผลว่า “ความสัมพันธ์ระหว่างเหตุและผลว่าความเสียหายที่เกิดขึ้นไม่ใช่ผลจากการที่จำเลยที่ 4 ยินยอมให้ใช้รถไป”

• แต่อย่างก็ตาม โจทก์ที่ 5 และโจทก์ที่ 11 ได้อุทธรณ์ในประเด็นเรื่องการกำหนดค่าเสียหายและประเด็นความรับผิดของจำเลยที่ 4 โดยขอให้ศาลอุทธรณ์พิพากษาแก้ให้จำเลยที่ 4 ร่วมกับผิดกับจำเลยที่ 1-3 ซึ่งศาลอุทธรณ์ได้พิพากษาแก้ว่า “การที่จำเลยที่ 4 ได้ปล่อยปละละเลยให้จำเลยที่ 1 เอารถไปขับโดยรู้ว่าจำเลยที่ 1 เป็นเด็กไม่มีใบอนุญาตขับขี่ต่อมาเกิดรถเฉี่ยวชนเป็นเหตุให้เกิดคนตายและบาดเจ็บถือได้ว่าจำเลยที่ 4 ประมาทเลินเล่อ” ประเด็นที่สำคัญที่สุด คือ จำเลยที่ 4 ได้ยื่นฎีกาว่า “ไม่มีบทบัญญัติของกฎหมายมาตราใดที่กำหนดให้จำเลยที่ 4 ให้ร่วมรับผิดกับจำเลยที่ 1 ขอให้ศาลฎีกาพิพากษากลับยกฟ้องจำเลยที่ 4” ปรากฏว่าศาลฎีกาวินิจฉัยว่าอย่างน่าสนใจเพราะว่าศาลไม่ได้ตัดสินไปตามมาตรา 420 ในเรื่องประมาทเลินเล่อตามที่ทนายโจทก์ได้ตั้งรูปคดีเอาไว้ แต่อย่างไรก็ตามโจทก์ได้บรรยายรายละเอียดข้อเท็จจริงเอาไว้และได้ขอให้จำเลยที่ 4 ร่วมรับผิด ซึ่งศาลฎีกาได้ปรับใช้มาตรา 430 แห่งประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ ซึ่งมีสาระสำคัญว่า “ผู้รับดูแลผู้ไร้ความสามารถอยู่เป็นนิจหรือชั่วคราวก็ดีต้องร่วมรับผิดกับผลแห่งละเมิด” การที่จำเลยที่ 4 ไปรับจำเลยที่ 1 โดยจำเลยที่ 2-3 บิดามารดายินยอมนั้นถือว่าจำเลยที่ 2-3 ยินยอมให้จำเลยที่ 4 เป็นผู้ใช้อำนาจดูแลแล้ว เพราะฉะนั้น เมื่อเกิดเหตุละเมิดและเกิดความเสียหายจำเลยที่ 4 จึงต้องร่วมรับผิดด้วย

• (4)  จำเลยที่ 5-7 แม้ว่ามีการต่อสู้คดีมาตั้งแต่ต้นซึ่งปกติแล้วย่อมต้องมีหน้าที่ในการสืบพยาน แต่เนื่องจากในการพิจารณาคดีในศาลชั้นต้นในวันที่ 19 สิงหาคม 2556 ตัวแทนของบริษัท นวกิจประกันภัย ในฐานะผู้รับประกันภัย จำเลยที่ 7 ได้ชดใช้ค่าสินไหมทดแทนให้แก่ผู้เสียหายโดยไม่ต้องรอให้คดีแพ่งถึงที่สุด โดยได้มีการจ่ายค่าสินไหมทดแทนเบื้องต้นโดยบริษัทประกันภัยในเดือนเมษายน 2554 ภาคบังคับและภาคสมัครใจมาบางส่วนแล้ว และได้มีการจ่ายค่าสินไหมทดแทนในงวดหลังโดยได้มีการจ่ายเต็มวงเงินที่เอาประกันภัย 10 ล้านบาท ด้วยเหตุดังกล่าวนี้โจทก์จึงได้ยื่นคำร้องขอถอนฟ้องจำเลยที่ 5-7 เพราะได้ชำระเงินครบถ้วนตามสัญญาประกันภัย

3. ประเด็นปัญหาอุปสรรคและความล่าช้าในการดำเนินงาน

สาเหตุที่ทำให้การดำเนินคดีทั้งทางแพ่งและทางอาญาที่ล้าช้าถึง 9 ปี หลังเกิดเหตุ เนื่องจาก

ในคดีอาญาเมื่อพนักงานสอบสวนเสร็จส่งสำนวนให้พนักงานอัยการใช้ระยะเวลา 6 เดือนจึงยื่นฟ้องต่อศาลประมาณกลางปี 2554 และทางผู้เสียได้ขอเข้าเป็นโจทก์ร่วมและศาลชั้นต้นมีคำพิพากษา คู่ความทั้งสองฝ่ายอุทธรณ์ ต่อมาในปี 2556 ศาลอุทธรณ์ได้พิพากษา จำเลยยังยื่นฎีกาต่อศาลชั้นต้นซึ่งได้มีคำสั่งว่าไม่รับฎีกาจำเลยจึงได้อุทธรณ์คำสั่งไม่รับฎีกาของจำเลยต่อศาลฎีกาซึ่งท้ายที่สุดเดือนธันวาคม 2557 ศาลฎีกามีคำสั่งไม่รับฎีกาของจำเลย

ในคดีแพ่งผู้เสียหายเป็นโจทก์ยื่นฟ้องปลายปี 2554 ในส่วนของประเด็นเรื่องค่าเสียหาย แต่ว่ามีช่วงระยะเวลาหนึ่งจะต้องมีการจำหน่ายคดีชั่วคราวเพื่อรอฟังผลคดีอาญาที่ฟ้องไปก่อนหน้านี้ เมื่อคดีอาญาเป็นที่สิ้นสุดปลายปี 2557 ต้นปี 2558 โจทก์ได้ยื่นคำร้องขอให้ศาลยกคดีแพ่งที่ได้มีการจำหน่ายคดีชั่วคราวขึ้นพิจารณาคดีต่อ ซึ่งปลายปี 2558 ศาลชั้นต้นได้มีคำพิพากษา ซึ่งจำเลยอุทธรณ์และปลายปี 2559 ศาลอุทธรณ์ได้มีคำพิพากษา แต่อย่างไรก็ตาม คู่ความทั้งสองฝ่ายได้ยื่นฎีกาและศาลได้มีคำพิพากษาต้นปี 2562 แต่ว่าได้อ่านคำพิพากษาศาลฎีกาเมื่อวันที่ 8 พฤษภาคม 2562