รองศาสตราจารย์ ดร.กิตติศักดิ์ ปรกติ อาจารย์ประจำศูนย์กฎหมายแพ่ง คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์  (กลางในภาพ) (วิทยากร)

รศ.ดร.กิตติศักดิ์ กล่าวถึงประเด็นในการใช้กรรมสิทธิ์ในการชำระหนี้โดยตั้งประเด็นว่ากฎหมายที่มีอยู่นั้นให้ความคุ้มครองครอบคลุมหรือไม่ และจะต้องมีการแก้ไขเพิ่มเติมกฎหมายหรือไม่ ซึ่งในสมมติฐานเบื้องต้นของตนคือว่าถ้าหากว่าเข้าใจระบบกฎหมายของไทยสอดคล้องต้องกันแล้วตนยังไม่เห็นซึ่งปัญหาเช่นว่านั้น ด้วยเหตุนี้จึงเกิดคำถามว่าการฟ้องเรียกทรัพย์ตามหลักกรรมสิทธิ์นั้นเกิดปัญหาอะไร ทั้งนี้ ในทางปฏิบัติอาจจะมีปัญหาแต่ในทางทฤษฎีน่าจะเป็นวิธีการที่ง่ายที่สุดโดยที่ปัญหาที่ใหญ่ที่สุดของระบบกรรมสิทธิ์ คือ การพิสูจน์กรรมสิทธิ์อย่างไร โดยทั่วไปการใช้กรรมสิทธิ์เป็นหลักประกันเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการบังคับชำระหนี้ ซึ่งแยกได้ 2 ประการ

ประการที่หนึ่ง โดยที่ให้ลูกหนี้ในฐานะผู้ให้ประกันโอนกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินของตนเป็นหลักประกัน เช่น สัญญาขายฝาก และสัญญาทรัสต์รีซีท ซึ่งผู้รับหลักประกันจะมีกรรมสิทธิ์และหากมีการชำระหนี้แล้วกรรมสิทธิ์จะโอนหลับ

ประการที่สอง การขายทรัพย์แบบผ่อนส่ง โดยที่เจ้าหนี้โอนกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินให้แก่ผู้ซื้อโดยที่มีเงื่อนไขว่ากรรมสิทธิ์จะโอนไปยังผู้ซื้อได้ก็ต่อเมื่อลูกหนี้ชำหนี้ครบถ้วนแล้ว เช่น สัญญาขายทรัพย์ผ่อนส่ง หรือสัญญาเช่าซื้อที่ตกลงโอนกรรมสิทธิ์ที่มีเงื่อนไขล่วงหน้า ทั้งนี้ เป็นสัญญาขายเสร็จเด็ดขาดแล้วเพียงแต่มีเงื่อนไขเท่านั้น การทำข้อตกลงสงวนกรรมสิทธิ์โดยจะต้องมีการตกลง 2 ระดับ คือ มีการทำสัญญาซื้อขายเสร็จเด็ดขาด และมีการตกลงหน่วงกรรมสิทธิ์ ทั้งนี้ การโอนกรรมสิทธิ์กับการทำข้อตกลงนั้นอาจจะไม่ได้เกิดในเวลาเดียวกันสะท้อนว่ากรรมสิทธิ์จะโอนเมื่อใดแล้วแต่จะตกลงกัน

การได้กรรมสิทธิ์โดยมีเงื่อนไขนั้นสิทธิเหนือทรัพย์ย่อมเปลี่ยนไปภายใต้เงื่อนไขโดยที่ผู้ซื้อได้กรรมสิทธิ์โดยมีเงื่อนไขแต่ผู้ซื้อยังไม่ได้กรรมสิทธิ์จนกว่าเงื่อนไขจะสำเร็จ กล่าวคือ มีสิทธิได้กรรมสิทธิ์ภายใต้เงื่อนไข ดังนั้น ทันทีที่ผู้ซื้อชำระเงินครบถ้วนกรรมสิทธิ์ย่อมโอนไปทันทีโดยไม่ต้องขอความยินยอมจากผู้ขายเพราะว่าตกลงโอนและรับโอนโดยมีเงื่อนไข ฉะนั้นหากมีการเปลี่ยนใจโอนกรรมสิทธิ์จึงเป็นการผิดสัญญาอันนี้จะนำไปสู่ปัญหาที่ว่าผู้เป็นเจ้าของแบบมีเงื่อนไขนั้นเป็นเจ้าของเด็ดขาดหรือไม่ซึ่งเป็นปัญหาในวิชานิติกรรมสัญญาในมาตรา 184-186 กล่าวคือ ผู้มีสิทธิในเงือนไขจะกระทำการใดให้กระทบประโยชน์ของคู่กรณีอีกฝ่ายหนึ่งมิได้ หากว่าสิทธิมีเงื่อนไขจะโอนไปโดยติดเงื่อนไขตามมาตรา 185 หรือหากทำการโดยไม่สุจริตเงื่อนไขให้ถือตามมาตรา 186 ซึ่งเป็นประเด็นที่ตนเห็นว่า ลักษณะของกรรมสิทธิ์ที่มีเงื่อนไขเป็นสิทธิที่กฎหมายรับรองว่าเกิดขึ้นแล้วเพียงแต่ว่าอยู่ภายใต้เงื่อนไขและสิทธิที่อาจจำหน่ายได้ตามมาตรา 184-186 ซึ่งอาจจะขาย จำนำ ประกันการชำหนี้ก็ได้แต่ต้องอยู่ภายใต้เงื่อนไข

ตัวอย่าง ก. ตกลงซื้อเครื่องจักรจาก ข. โดยตกลงหน่วงกรรมสิทธิ์จนกว่าจะชำระเสร็จสิ้น ต่อมา ข. นำเครื่องจักรดังกล่าวไปขายให้แก่ ค. โดยไม่มีเงื่อนไข โดยให้สิทธิเรียกคืนตามหลักกรรมสิทธิ์จาก ก. ฉะนั้น โดยหลัก ค ย่อมได้กรรมสิทธิ์ ส่วน ก. เป็นเพียงคู่กรณีทางหนี้ยัน ข. ได้เท่านั้นจะไม่อาจยัน ค. ได้ การที่ ค. รับโอนสิทธิจาก ข. จึงต้องรับโอนสิทธิไปจากสิทธิที่ ข มีอยู่ ซึ่งในกรณีเช่นนี้หากว่า ก. มาชำระครบถ้วนกรรมสิทธิ์ที่ ค. ได้ไปเป็นกรรมสิทธิ์ที่อยู่ภายใต้เงื่อนไขเมื่อเงื่อนไขสำเร็จกรรมสิทธิ์จะตกเป็นของ ก. และ ค. เสียสิทธิไป เนื่องจากจาก ก. มีสิทธิดีกว่าเพราะชำหระนี้ครบถ้วน อย่างไรก็ตามยังเป็นข้อถกเถียงว่ากรณีนี้ ก. ไม่ได้กรรมสิทธิ์เพราะกรรมสิทธิ์ตกไปยัง ค. โดยสมบูรณ์แต่เป็นเรื่องที่ ก. ถูกรอนสิทธิเท่านั้น

ในกฎหมายเยอรมันนั้นไม่มีมาตรา 185 ของประเทศไทย เพราะนำมาจากญี่ปุ่น ทำให้กฎหมายเยอรมันโดยศาลตีความว่าหากผู้ซื้อได้กรรมสิทธิ์ไปโดยมีเงื่อนไขก็แต่โดยสิทธิทางหนี้ เพราฉะนั้น ผู้ซื้อที่ได้กรรมสิทธิ์โดยมีเงื่อนไขโอนกรรมสิทธิ์ของตนไปยังบุคคลภายนอกแล้วบุคคลภายนอกย่อมได้กรรมสิทธิ์ไปโดยมีเงื่อนไขจนกระทั้งผู้ขายหรือผู้ให้เช่าซื้อจะยินยอมด้วย ซึ่งมาจากหลักผู้รับโอนไม่มีสิทธิดีกว่าผู้โอน ภายหลังสงครามโลกครั้งที่สองในปี ค.ศ. 1956 ศาลเปลี่ยนแนวซึ่งผู้ซ้อได้รับกรรมสิทธิ์โดยมีเงื่อนไขแล้วย่อมได้สิทธิไปโดยเด็ดขาดที่อยู่ภายใต้เงื่อนไขและสิทธิเช่นว่านี้เป็นสิทธิเหนือทรัพย์ไม่ใช่สิทธิทางหนี้ ดังนั้นผู้รับโอนย่อมได้สิทธิดังกล่าว สะท้อนว่าเป็นการยอมรับสิทธิโดยมีเงื่อนไขนั้นมีได้ทั้งเป็นสิทธิบุคคลสิทธิและทรัพย์สิทธิ์ที่มีเงื่อนไข ในกรณีการโอนกรรมสิทธิ์แบบต่าง ๆ ซึ่งตนเห็นว่าสามารถนำมาใช้ได้หลายอย่างหลายประการ

ต่อมาว่าด้วยการโอนกรรมสิทธิ์เป็นหลักประกันการชำระหนี้หรือทรัสต์รีซีส ซึ่งลูกหนี้โอนกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินของตนเป็นหลักประกันการชำหระหนี้เป็นรูปแบบที่สำคัญโดยพัฒนามาและศาลไทยยอมรับ หากพิจารณากฎหมายหลักประกันทางธุรกิจในแง่ของสิทธิของผู้ซื้อ การที่ผู้ให้เช่าซื้อหรือผู้ขายผ่อนส่งให้แก่บุคคลที่ล้มละลายไปนั้นย่อมจะเสียสิทธิในทรัพย์ไปเพราจะตกเป็นกองทรัพย์สินในคดีล้มละลายและบุคคลดังกล่าวจะเป็นเจ้าหนี้สามัญเท่านั้นตามมาตรา 109 (3) อาจจะได้รับการแก้ไขตามกฎหมายหลักประกันทางธุรกิจโดยที่เอาสิทธิโดยมีเงื่อนไขของผู้ซื้อเอามาเป็นหลักประกันแก่ผู้ขายอีกชั้นหนึ่ง กล่าวคือ ผู้ให้เช่าซื้อหรือผู้ขายแต่เดิมไม่มีหลักประกันจะกลายเป็นเจ้าหนี้มีหลักประกันและจะได้รับการคุ้มครองเช่นเดียวกับผู้รับจำนำ การที่นำสิทธิเช่นว่านี้มาเป็นหลักประกันได้นั้นหากนำไปให้แก่สถาบันการเงินย่อมขึ้นอยู่กับการพิจารณาความเสี่ยงว่าจะยอมรับได้หรือไม่เท่านั้นและบุคคลที่อยู่ในระบบเข้าใจหลักกฎหมายหรือไม่