คุณอรรถพร รูปงาม นิติกรชำนาญการพิเศษ สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน (สำนักงาน ก.พ.) (วิทยากร) 

ประเด็น : ความเป็นสัญญาทางปกครองของสัญญารับทุนรัฐบาล

ในช่วงก่อนที่จะมีพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและบทบัญญัติว่าด้วยเรื่องสัญญาทางปกครองนั้น สัญญารับทุนรัฐบาลเมื่อมีปัญหาข้อโต้แย้งเกิดขึ้นเดิมจะฟ้องคดีต่อศาลยุติธรรม ในปัจจุบันหลังจากที่มีพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองเกิดขึ้นและก็มีการกำหนดให้สัญญาทางปกครองต้องฟ้องร้องคดีต่อศาลปกครอง โดยนิยามของคำว่าสัญญาทางปกครองจะหมายถึงสัญญาที่คู่สัญญาอย่างน้อยฝ่ายหนึ่งเป็นหน่วยงานทางปกครองหรือบุคคลผู้ที่ซึ่งกระทำการแทนรัฐและให้หมายความรวมถึงสัญญาสัมปทาน สัญญาให้จัดทำบริการสาธารณะ สัญญาให้มีสิ่งสาธารณูปโภคหรือแสวงประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติ จากนิยามดังกล่าวในกฎหมายทำให้เรายังไม่สามารถบอกได้แน่ชัดว่าสัญญาทุนรัฐบาลถือเป็นสัญญาทางปกครองหรือไม่ โดยในช่วงแรก ๆ ที่พระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองเกิดขึ้นสำนักงานข้าราชการพลเรือนก็ยังฟ้องคดีข้อพิพาทในเรื่องสัญญาทุนรัฐบาลต่อศาลยุติธรรมอยู่ ซึ่งต่อมาที่ประชุมใหญ่ในศาลปกครองสูงสุดก็ได้มีมติว่าสัญญาทางปกครองให้หมายความรวมถึงสัญญาที่มีการตกลงให้คู่สัญญาอีกฝ่ายหนึ่งเข้าดำเนินการหรือร่วมดำเนินการบริการสาธารณะโดยตรงและยังเป็นสัญญาพิเศษที่แสดงถึงเอกสิทธิ์ของรัฐทั้งนี้ด้วยการใช้อำนาจทางปกครองและดำเนินกิจการทางปกครองซึ่งก็คือบริการสาธารณะ นับแต่นั้นเป็นต้นมาตั้งแต่มีการให้คำนิยามลักษณะนี้ออกมาเมื่อเกิดข้อพิพาทในสัญญารับทุนรัฐบาลจะต้องไปฟ้องร้องต่อศาลปกครอง ในปัจจุบันได้มีข้อยุติแล้วโดยศาลจะวินิจฉัยเป็นบรรทัดฐานเดียวกันว่าการทำสัญญารับทุนรัฐบาลที่จะให้ผู้รับทุนมาปฏิบัติราชการถือว่าเป็นการให้ผู้รับสัญญาหรือผู้รับทุนได้เข้าร่วมดำเนินการบริการสาธารณะโดยตรง นอกจากนี้ในตัวสัญญาก็ยังมีข้อกำหนดบางเรื่อง เช่น ข้อกำหนดเรื่องการให้ยุติการศึกษาซึ่งข้อกำหนดเหล่านี้ถือว่าเป็นเอกสิทธิ์ของรัฐในการที่จะพิจารณาความเหมาะสมของผู้รับทุนว่าควรยุติการศึกษากลับมาทำงานรับราชการในประเทศไทย ตรงจุดนี้ก็เข้าลักษณะตามที่ศาลได้วินิจฉัยมาโดยตลอดว่าสัญญารับทุนรัฐบาลทางปกครอง

มีข้อสังเกตอีกประการในเรื่องสัญญารับทุนรัฐบาลโดยบางท่านอาจจะมองว่าหากเกิดข้อพิพาทเกี่ยวกับสัญญารับทุนรัฐบาลจะต้องฟ้องร้องต่อศาลปกครองในทุกกรณี แต่จริง ๆ แล้วก็มีข้อยกเว้นอยู่บางประการเช่นหากสัญญานั้นเป็นสัญญาที่ให้ไปโดยไม่มีข้อผูกพันว่าจะต้องกลับมาทำงานรับราชการอย่างเช่นสัญญาทุนเล่าเรียนหลวง สัญญาให้เปล่าเหล่านี้จะไม่มีลักษณะให้ผู้รับทุนต้องกลับมาทำงานบริการสาธารณะโดยตรง ดังนั้นก็อาจจะไม่จำเป็นที่จะต้องฟ้องร้องต่อศาลปกครองต้องไปฟ้องร้องศาลยุติธรรม

สำหรับทุนเล่าเรียนหลวงนั้น จะไม่ได้มีข้อผูกพันที่ผู้รับทุนจะต้องกลับมาทำงานรับราชการแต่ก็มีเงื่อนไขบางประการในข้อสัญญาของทุนที่ระบุว่าเมื่อจบการศึกษาแล้วจะต้องกลับมาทำงานที่ประเทศไทยแต่ไม่ได้บังคับว่าจะต้องกลับมาทำงานในหน่วยงานราชการของประเทศไทยหรือหน่วยงานไหน โดยในสัญญาระบุให้ต้องกลับมาทำงานในประเทศไทยเป็นระยะเวลาเท่ากับที่รับทุนเล่าเรียนหลวงไป โดยจะประกอบอาชีพใด ๆ ก็ได้ไม่มีการบังคับเพียงแต่ต้องทำอยู่ในประเทศไทย

ประเด็น : การเปลี่ยนแปลงข้อสัญญาที่มีผลต่อผู้รับทุน

โดยปกติแล้วสัญญาที่ทำกับสำนักงานข้าราชการพลเรือนนั้นเนี่ยได้ทำไปแล้วก็จะไม่ได้มีการเปลี่ยนแปลงข้อสัญญาเพราะในตัวสัญญาที่ทำไปนั้นเงื่อนไขในสัญญาจะถูกระบุไว้อย่างกว้าง ๆ เมื่อพิจารณาจากสถิติของสำนักงานข้าราชการพลเรือนแล้วกรณีที่จะมีการผิดสัญญารับทุนรัฐบาลจนถึงขั้นมีข้อพิพาทขึ้นสู่ศาลนั้นมีไม่ถึง 1 เปอร์เซ็นต์จากทั้งหมดและปัญหาในการตีความข้อสัญญานั้นแทบจะไม่เกิดขึ้นเลย ในทางปฏิบัติสํานักงานข้าราชการพลเรือนแม้จะมีการยุติการให้ทุนหรือมีกรณีที่ผู้รับทุนเรียนไม่จบก็จะยุติเรื่องโดยการเจรจาหาทางออกร่วมกันจึงทำให้แทบจะไม่มีข้อพิพาทขึ้นสู่ศาล อรรถพรกล่าวต่อว่าสํานักงานข้าราชการพลเรือนนั้นแม้มีการผิดสัญญาเกิดขึ้นก็ไม่ได้มุ่งแต่จะฟ้องร้องต่อศาลเพื่อเรียกเบี้ยปรับเพียงอย่างเดียวแต่มักจะมุ่งไปที่การเจรจาร่วมกันเพื่อหาทางออกในกรณีที่มีการผิดสัญญาเกิดขึ้นเว้นแต่คู่สัญญาปฏิเสธที่จะเจรจาร่วมกันจึงจะนำข้อพิพาทขึ้นสู่ศาล

ในทางปฏิบัตินั้นก็มีกรณีที่ผู้ให้ทุนเป็นฝ่ายผิดและศาลวินิจฉัยว่าเป็นความผิดของผู้ให้ทุนเช่นกัน สามารถศึกษาเพิ่มเติมได้ในคำพิพากษาศาลปกครองสูงสุดที่ อ.732/2555 คำพิพากษานี้เป็นตัวอย่างที่ดีว่าผู้ให้ทุนที่ได้ทำสัญญากับผู้รับทุนไปแล้วต่อมาผู้ให้ทุนได้มาแก้ไขกฎระเบียบของตัวเองโดยเดิมในสัญญาระบุว่าให้ผู้รับทุนทำงานใช้ทุนเป็นเวลา 1 เท่าของทุนแต่ทางหน่วยงานได้มาแก้ไขให้ทำงานเป็น 3 เท่าของทุน ศาลก็ได้วินิจฉัยว่าการทำข้อกำหนดเช่นนี้ไม่เป็นธรรมกับผู้รับทุนเพราะว่าเป็นข้อตกลงที่ถือเป็นสาระสำคัญของสัญญาและการเปลี่ยนแปลงดังกล่าวไม่ได้มีการตกลงร่วมกันมาก่อน

คดีนี้ก็เป็นตัวอย่างของการที่หน่วยงานรัฐมาแก้ไขข้อตกลงซึ่งสร้างภาระเกินสมควรแก่ผู้รับทุน ผลคือศาลพิพากษาว่าจะต้องเพิ่มถอนกฎระเบียบที่แก้ไขนั้น

ผศ.ดร.สุรศักดิ์ได้กล่าวเสริมในประเด็นนี้ว่าเห็นด้วยกับคำพิพากษาของศาลในเรื่องการเปลี่ยนแปลงข้อสัญญาแล้วทำให้ผู้รับทุนมีภาระหนักขึ้น เพราะจริง ๆ แล้วตามหลักจะย้อนหลังให้เป็นโทษไม่ได้แต่หากมีการแก้ไขกฎระเบียบย้อนหลังแล้วเป็นคุณสามารถกระทำได้ เช่น แก้ไขระยะเวลาใช้ทุนจาก 3 เท่าลดลงเหลือ 1 เท่า

ประเด็น : การโอนย้ายสังกัดมิได้มีการระบุไว้ในสัญญารับทุนรัฐบาล แต่เพิ่งมีประกาศเพิ่มเติมภายหลังว่าจะต้องทำงานในหน่วยงานต้นสังกัดเป็นเวลา 2 ปีก่อน จึงจะสามารถโอนย้ายต้นสังกัดได้ เช่นนี้ถือเป็นการเพิ่มเติมแก้ไขข้อสัญญาใช่หรือไม่ มีผลทางกฎหมายอย่างไร 

ในประเด็นนี้ มีหนังสือเวียนของสำนักงานข้าราชการพลเรือนที่ ว2 ปี 2560 กำหนดในเรื่องของหลักเกณฑ์ในการเปลี่ยนหน่วยงานเพื่อปฏิบัติการชดใช้ทุนของนักเรียนทุนสำนักงานข้าราชการพลเรือน โดยกำหนดว่าหลักเกณฑ์ดังกล่าวจะใช้กับนักเรียนทุนของสำนักงานงานข้าราชการพลเรือนเท่านั้น คุณอรรถพรมองว่าหลักเกณฑ์ตรงนี้เป็นประโยชน์กับกับผู้รับทุนเพราะว่าในสัญญารับทุนเขียนว่าให้ผู้รับทุนจะต้องกลับมาปฏิบัติงานในหน่วยงานราชการสํานักงานข้าราชการพลเรือนกำหนดโดยทำงานอย่างน้อยไม่น้อยกว่าสองเท่าของระยะเวลาทุน แต่ในประกาศเรื่องการโอนย้ายสังกัดที่เพิ่งออกมานั้นกำหนดว่าต้องทำงานในหน่วยงานสังกัดทุนเป็นเวลาอย่างน้อย 2 ปีจึงจะสามารถย้ายได้ ซึ่งคุณอรรถพรมองว่าประกาศที่เพิ่งออกมานั้นเป็นการผ่อนคลายข้อกำหนดเรื่องสถานที่ใช้ทุน ในสัญญารับทุนมีความเคร่งครัดว่าจะต้องทำในหน่วยงานที่สำนักงานข้าราชการพลเรือนกำหนดเท่านั้นเป็นระยะเวลา 2 เท่าของเวลาทุน แต่ด้วยประกาศนี้ผู้รับทุนสามารถที่จะย้ายไปในหน่วยงานอื่นที่ต้องการได้ด้วยการทำงานในหน่วยงานต้นสังกัดเพียง 2 ปี เพราะหากตีความตามข้อสัญญาอย่างเคร่งครัดแล้วผู้ทำสัญญาจะต้องทำงานในหน่วยงานตามสัญญาหน่วยงานเดียวติดต่อกันไปตลอดระยะเวลาที่ระบุในสัญญา

ประเด็น : ความเป็นไปได้ในการขียนกฎหมายให้สอดคล้องกับความไม่แน่นอนที่อาจเกิดขึ้นได้เพื่อให้มีความเท่าเทียมต่อผู้รับทุน 

คุณอรรถพรกล่าวเพิ่มเติมว่าในเรื่องทุนของรัฐบาลนั้นจะต้องพิจารณาความต้องการของหน่วยงานและแนวยุทธศาสตร์ชาติว่าต้องการบุคลากรที่มีความสามารถในด้านใด จากนั้นจึงจัดสรรทุนเพื่อส่งคนไปเรียนให้ตรงกับความต้องการของรัฐและหน่วยงานต่าง ๆ ดังนั้นการที่ตัวผู้รับทุนมีความต้องการที่จะเปลี่ยนแปลงสาขาที่เรียนให้แตกต่างไปโดยสิ้นเชิงจากในตอนแรกนั้นจะส่งผลกระทบต่อผลประโยชน์ของประเทศเป็นอย่างมากเพราะจะทำให้แผนพัฒนาบุคลากรของประเทศไม่เป็นไปตามวัตถุประสงค์ที่ได้วางไว้ในตอนแรก

ประเด็น : กฎระเบียบของสำนักงานข้าราชการพลเรือนกำหนดว่าผู้รับทุนที่กำลังทำงานใช้ทุนแล้วมีอาการเจ็บป่วยจนไม่สามารถที่จะทำงานรับราชการต่อไปได้ก็จะสามารถออกจากราชการได้เลยโดยไม่ต้องทำงานใช้ทุนต่อ อาการเจ็บป่วยดังกล่าวนี้จะรวมถึงโรคทางจิตเวชต่าง ๆ ด้วยหรือไม่  

โดยปกติแล้วกฎเกณฑ์นี้จะมีระบุไว้ในสัญญารับทุนสํานักงานข้าราชการพลเรือน ส่วนทุนของหน่วยงานอื่น ๆ นั้นอาจกำหนดแตกต่างจากทุนของพนักงานข้าราชการพลเรือนก็ได้ ในส่วนของทุนรัฐบาลหรือทุนสำนักงานข้าราชการพลเรือนนั้นกำหนดไว้ว่าถ้าเป็นเป็นอาการเจ็บป่วยจะต้องกรณีที่สำนักงานข้าราชการพลเรือนและกระทรวงการคลังได้พิจารณาแล้วแล้วเห็นว่าผู้รับทุนรับราชการหรือไม่เหมาะสมที่จะรับราชการผู้รับทุนจึงจะไม่ต้องรับผิด ซึ่งจะต้องพิจารณาหลักเกณฑ์ของกระทรวงการคลังในเรื่องของการชดใช้ทุนซึ่งจะมีการเขียนข้อยกเว้นไว้ในข้อที่ 27 กำหนดว่ากรณีที่จะไม่ต้องชดใช้ทุนก็จะเป็นกรณีเรื่องเจ็บป่วย ซึ่งจะกำหนดไว้ในข้อ 28 ต่อด้วยว่าอาการเจ็บป่วยที่จะไม่ต้องรับผิดตามสัญญานั้นจะต้องเป็นกรณีที่มีความเห็นแพทย์รับรองว่าไม่สามารถปฏิบัติราชการได้ โดยหากแพทย์ได้รับรองมาแล้วว่าไม่สามารถปฏิบัติราชการได้ ไม่ว่าจะเป็นอาการป่วยทางกายหรือรวมถึงอาการป่วยทางจิตเวช ทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนและกระทรวงการคลังก็จะพิจารณาให้ไม่ต้องรับผิดตามสัญญารับทุนก็ได้ ส่วนกรณีเจ็บป่วยเป็นอื่นที่แพทย์ยังไม่ได้รับรองก็ไม่ใช่ว่าทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนจะต้องให้รับผิดแน่นอนเพราะผู้ในข้อสัญญาก็มีกำหนดไว้ว่าในกรณีอื่น ๆ ถ้ากระทรวงการคลังเห็นว่าให้รับราชการต่อไปก็เป็นการไม่สมควรก็สามารถที่จะยกเว้นให้ไม่ต้องปฏิบัติราชการเพื่อชดใช้ทุนตามสัญญาก็ได้เพียงแต่ผู้รับทุนจะต้องเป็นผู้ทำเป็นคำขอเข้ามาให้สำนักงานข้าราชการพลเรือนและกระทรวงการคลังพิจารณาในเรื่องเหตุเจ็บป่วยหรือเหตุอื่น ๆ

ประเด็น : กฎเกณฑ์ดังกล่าวยังมีการระบุต่อไปอีกว่าหลังจากเจ็บป่วยจนต้องออกจากราชการโดยไม่ต้องรับผิดชดใช้ทุนและจ่ายเบี้ยปรับแล้ว ภายใน 3 ปีนับแต่ออกจากข้าราชการผู้ที่ออกจากข้าราชการไปแล้วจะต้องห้ามไม่ให้เข้าทำงานในบริษัทเอกชน องค์กรต่างประเทศ องค์กรระหว่างประเทศที่มีเงินเดือนและผลประโยชน์สูงกว่าที่ผู้ทำสัญญาจะได้รับจากการรับข้าราชการ มิเช่นนั้นผู้ต้องรับผิดชดใช้ทุนรัฐบาลและเบี้ยปรับต่อไป 

กรณีนี้เป็นไปตามวัตถุประสงค์ที่ทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนได้ยกเว้นความผิดให้แก่ผู้ที่มีอาการป่วยให้ไม่ต้องรับราชการและชดใช้เบี้ยปรับ เพราะเมื่อผู้นั้นไม่ต้องรับราชการและชดใช้เบี้ยปรับแล้วหากหลังจากออกราชการไปและหายจากอาการป่วยแล้วและยังสามารถไปปฏิบัติงานในหน่วยงานอื่นได้ก็จะไม่เป็นไปตามเจตนารมณ์ที่ได้ยกเว้นความผิดให้เพราะอาการป่วยจนไม่อาจรับราชการได้ ในกรณีนี้เคยมีคำพิพากษาของศาลปกครองสูงสุดมาแล้วที่ตัวผู้รับทุนขอลาออกจากราชการโดยอ้างเหตุอาการเจ็บป่วยจนไม่สามารถปฏิบัติราชการได้ตามปกติ แต่ต่อมาได้ไปทำงานกับบริษัทเอกชนซึ่งได้รับค่าตอบแทนที่สูงกว่าตอนรับราชการศาลก็พิพากษาให้ผู้นั้นรับผิดชำระเบี้ยปรับเต็มจำนวนเพราะถือว่าบุคคลนี้ตั้งใจหลีกเลี่ยงการปฏิบัติราชการโดยอ้างอาการป่วย คุณอรรถพรเห็นว่าทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนได้ยกเว้นความรับผิดให้เพราะอาการป่วยของเขา ดังนั้นหากหายป่วยแล้วผู้รับทุนก็ควรแสดงความบริสุทธิ์ใจโดยการกลับเข้ามารับราชการเพื่อทำงานใช้ทุนตามสัญญา

รศ.ดร.ต่อพงศ์ถามเพิ่มเติมในประเด็นนี้ว่าในกรณีที่ได้รับการยกเว้นความผิดจากการออกราชการมาแล้วต่อมาหายจากอาการป่วยหายในเวลา 1 ปี ในกรณีนี้ทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนจะมีข้อบังคับให้ต้องกลับเข้าไปรับราชการเพื่อชดใช้ทุนหรือไม่หรือเพียงแต่มีข้อห้ามว่าห้ามไปทำงานในหน่วยงานเอกชนอื่นที่ได้รับผลประโยชน์สูงกว่าภายในระยะเวลา 3 ปีนับแต่ออกจากราชการเพราะอาการป่วยเท่านั้น

คุณคุณอรรถพรกล่าวว่าในข้อสัญญาไม่ได้ระบุว่าหากออกจากราชการด้วยอาการเจ็บป่วยแล้วจะต้องห้ามมิให้ไปทำงานในองค์กรอื่น เขาไปปฏิบัติงานได้ภายใน 3 ปีนั้นแสดงว่าเหตุเจ็บป่วยของเขาได้หมดลงไปแล้ว การที่ทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนอนุญาตตามข้อสัญญาข้อนี้นั้นไม่ใช่เรื่องของการที่ผู้รับทุนจะพ้นความรับผิดไปโดยสิ้นเชิงเพียงแต่เป็นการยกเว้นความรับผิดให้ในเหตุที่ผู้รับทุนมีอาการป่วยจริง ๆ หากสาเหตุดังกล่าวได้หมดไปภายในระยะเวลา 3 ปีแล้วผู้รับทุนไปทำงานในหน่วยงานอื่นที่ได้รับค่าตอบแทนสูงเขาก็มีหน้าที่ต้องรับผิดชดใช้ทุนต่อไป

ประเด็น : เบี้ยปรับของการผิดข้อสัญญารับทุนรัฐบาล

ในส่วนนี้ถือว่าเป็นเบี้ยปรับจากการไม่ปฏิบัติตามสัญญาซึ่งจริง ๆ แล้วทางหน่วยงานไม่ได้ประสงค์จะใช้ข้อสัญญาข้อนี้ในการเรียกเบี้ยปรับอยู่แล้ว คุณอรรถกรกล่าวต่อว่าในทางปฏิบัตินั้นในเรื่องการผิดสัญญาไม่กลับมารับข้าราชการนั้นแทบจะไม่มีข้อพิพาทเกิดขึ้นเลย โดยส่วนมากผู้รับทุนจะยอมเข้ารับราชการเพื่อใช้ทุนตามกำหนด ในส่วนของเรื่องเบี้ยปรับนั้นก็เป็นไปตามสัญญาแต่ว่าก่อนที่จะใช้มาตรการเบี้ยปรับนั้นทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนมีการพูดคุยร่วมกันเพื่อหาสาเหตุของปัญหาว่าทำไมจึงกลับมารับราชการไม่ได้เสียก่อน คุณอรรถพรกล่าวว่าหากผู้รับทุนมีปัญหาใด ๆ ในเรื่องการทำงานก็อยากที่จะให้มาปรึกษากับทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนเสียก่อนเพื่อช่วยในการตัดสินใจช่วยหาทางออกให้ มาตรการที่จะให้ศาลบังคับตามข้อสัญญานั้นให้เป็นวิธีสุดท้ายจริง ๆ หรือหากผู้ใดต้องการจะศึกษาข้อมูลเกี่ยวกับทุนหรือเคสของนักศึกษาทุนต่าง ๆ ที่ทางสำนักงานข้าราชการพลเรือนจะจัดหาให้ได้ก็สามารถที่จะมาขอได้ทางสำนักงานพลเรือนยินดีที่จะให้

ผศ.ดร.สุรศักดิ์ถามเพิ่มเติมว่าในกรณีที่ผู้รับทุนถูกฟ้องคดีจากการผิดสัญญาแล้วแล้วจะต้องจ่ายเบี้ยปรับนั้นมีกรณีที่ผู้รับทุนต่อสู้แล้วร้องขอต่อศาลให้ลดจำนวนเบี้ยปรับลงเพราะสูงเกินไปหรือไม่ เนื่องจากตามกฎเกณฑ์ของสำนักงานข้าราชการพลเรือนจะต้องจ่ายคือเงินทุนทั้งหมดที่ใช้ไประหว่างได้ทุนและจ่ายเบี้ยปรับอีก 2 เท่า รวมแล้วต้องจ่ายถึง 3 เท่า

คุณอรรถพรกล่าวว่าก็มีเพราะว่าโดยหลักกฎหมายแล้วสามารถที่จะร้องขอต่อศาลให้ลดเบี้ยปรับได้ตามประมวลกฎหมายแพ่งมาตรา 381 และมาตรา 383 แต่จะขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของศาลว่าจะลดเบี้ยปรับให้หรือไม่ คุณอรรถพรกล่าวว่าเมื่อดูจากข้อมูลแล้วหากว่าผู้นั้นไม่กลับมารับราชการเลยโดยหลักแล้วศาลจะไม่ลดเบี้ยปรับให้ แต่หากทำงานรับราชการมาเป็นระยะเวลาจนเกือบจะครบตามสัญญาแล้วศาลก็อาจจะพิจารณาลดเบี้ยปรับให้โดยดูจากเหตุผลความจำเป็นและข้อเท็จจริง ส่วนเรื่องการฟ้องคดีนั้นจำเป็นจะต้องเกิดขึ้นเพราะเป็นหน้าที่ของหน่วยงานที่จะต้องฟ้องคดีผู้ผิดสัญญา

ผศ.ดร.สุรศักดิ์ได้ถามเพิ่มเติมว่าเกณฑ์ในเรื่องการคืนทุนที่ได้รับไปทั้งหมดและจะต้องจ่ายเบี้ยปรับ 2 เท่ารวมแล้วเป็น 3 เท่าหากจะไม่กลับมาทำงานรับราชการตามสัญญานั้น เป็นเกณฑ์ที่กำหนดไว้แบบนี้ตั้งแต่ต้นใช่หรือไม่หรือว่าเคยมีแบบอื่น

คุณอรรถพรกล่าวว่าตัวเลขของเกณฑ์ดังกล่าวสามารถมีการปรับเปลี่ยนได้โดยจะเป็นไปตามนโยบายของฝ่ายบริหารเช่นหากเป็นกรณีทุนของสำนักงานข้าราชการพลเรือน สํานักงานข้าราชการพลเรือนก็จะเป็นผู้พิจารณาเกณฑ์ดังกล่าว โดยก่อนปีพ.ศ 2533 เกณฑ์ดังกล่าวเคยกำหนดเบียปรับไว้เพียง 1 เท่าจากนั้นจึงค่อยเปลี่ยนมาเป็นแบบในปัจจุบันคือรวมแล้ว 2 เท่า

ปัจจุบันก็มีการทบทวนเรื่องนี้อยู่เหมือนกันว่าจำนวนดังกล่าวถือว่าสูงไปหรือไม่โดยในที่ประชุมของกรรมการสำนักงานข้าราชการพลเรือนก็มีทั้งฝ่ายที่เห็นด้วยว่าเหมาะสมแล้วเพราะจะช่วยรักษาบุคลากรให้อยู่ทำงานกับหน่วยงานภาครัฐตามวัตถุประสงค์ของทุนและฝ่ายที่เห็นว่าควรปรับลดระยะเวลาการทำงานใช้ทุนหรือปรับลดจำนวนเบี้ยปรับลงเพื่อเป็นการจูงใจให้คนอยากมารับทุนมากขึ้น ซึ่งปัจจุบันเรื่องดังกล่าวยังอยู่ในระหว่างการพูดคุยเพื่อปรับปรุงแก้ไข