คุยกับพรสุข จิตชาญวิชัย กับแนวทางการเรียนวิชากฎหมายสัญญาทางพาณิชย์ 1 (กลุ่ม ผศ.ดร.กรศุทธิ์, ผศ.ดร.สุรศักดิ์, อ.กิตติภพ) และกฎหมายรัฐธรรมนูญ (กลุ่ม รศ.ดร.นิรมัย พิศแข, ผศ. กิตติพงศ์) แบบออนไลน์ในช่วงโควิด-19
?????
1️⃣คำถาม (1) : อาจารย์ผู้บรรยาย และเนื้อหาวิชา
พรสุข : “ในส่วนของวิชาสัญญาทางพาณิชย์ 1 ผู้บรรยาย คือ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุรศักดิ์ มณีศร ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กรศุทธิ์ ขอพ่วงกลาง และอาจารย์ กิตติภพ วังคำค่ะ”
“สำหรับสัญญาทางพาณิชย์ 1 ก่อนศึกษาวิชานี้ รู้สึกว่าเป็นวิชาที่เนื้อหาค่อนข้างเยอะมาก ๆ ค่ะ หากพิจารณาหนังสือที่เกี่ยวข้องกับวิชานี้ก็จะเห็นได้ว่าเยอะกว่าวิชาอื่น ๆ อย่างมาก แต่เมื่อได้ศึกษาวิชานี้แล้วเห็นว่าเป็นวิชาที่มีเนื้อหาที่น่าสนใจและเป็นประโยชน์ ซึ่งในชีวิตประจำวันสามารถพบปัญหากฎหมายที่เกี่ยวข้องกับสัญญาซื้อขาย สัญญาให้ เช่าทรัพย์ เช่าซื้อ จ้างทำของ ตัวแทน นายหน้า ได้ค่อนข้างมาก อีกทั้งในขณะกำลังศึกษาวิชาสัญญาทางพาณิชย์ก็เป็นช่วงโควิดทำให้สามารถพิจารณาตัวอย่างปัญหาที่เกิดขึ้นจริงประกอบกับหลักกฎหมายได้อย่างมีประสิทธิภาพมากยิ่งขึ้นค่ะ ทำให้ขณะเรียนแม้จะมีเนื้อหาที่เยอะมาก ๆ แต่ก็สามารถเรียนได้อย่างไม่น่าเบื่อเพราะอาจารย์ยกตัวอย่างแบบที่ไม่เหมือนใครและทำให้มองภาพได้ชัดมาก ๆ ค่ะ และเป็นวิชาที่ต่อยอดมาจากวิชานิติกรรมสัญญาและหนี้อีกด้วยทำให้ต้องทบทวนความรู้ทั้งสองวิชาเพิ่มเติมประกอบในการเรียนวิชาสัญญาทางพาณิชย์ซึ่งทำให้มองกฎหมายอย่างเป็นระบบมากขึ้นค่ะ สำหรับความรู้สึกหลังเรียนก็รู้สึกดีใจค่ะที่ได้เรียนกับอาจารย์ทั้งสามท่าน ทำให้ได้เรียนในรูปแบบที่ไม่เคยเรียนมาก่อนรู้สึกแปลกใหม่มากเลยค่ะแต่ก็สนุกมากเช่นกัน”
“วิชารัฐธรรมนูญ ก่อนศึกษาวิชานี้ก็ไม่ได้กังวลกับวิชานี้เนื่องจากอาจารย์ผู้สอนทั้งสองท่านนั้นเคยได้ศึกษาในรายวิชาอื่นมาก่อนแล้ว จึงทำให้รู้แนวทางในการเรียนและวิธีการสอนของอาจารย์ สำหรับความรู้สึกขณะเรียนนั้นไม่ได้รู้สึกว่าวิชานี้เป็นวิชาที่มีเนื้อหาหนักมาก เป็นวิชาที่น่าสนใจโดยเฉพาะในช่วงสอบกลางภาคมีประเด็นทางการเมืองอยู่พอสมควรและประเด็นในขณะนั้นก็สอดคล้องกับเนื้อหาที่กำลังศึกษา ทำให้รู้สึกกระตือรือร้นเป็นพิเศษ นับว่าเป็นวิชาที่นักศึกษากฎหมายทุกคนต่างให้ความสนใจเป็นพิเศษ สำหรับความรู้สึกหลังเรียนนั้นโดยส่วนตัวประทับใจกับการเรียนการสอนของอาจารย์ทั้งสองท่าน ในส่วนของอาจารย์กิตติพงศ์นั้นรู้สึกชอบมากเป็นพิเศษเพราะในช่วงนั้นมีปัญหาทางการเมืองและท่านอาจารย์ก็หยิบยกขึ้นมาพิจารณา แต่อย่างไรก็ตามยังเปิดโอกาสให้นักศึกษาสอบถามและท่านอาจารย์ก็รับฟังความเห็นของนักศึกษาเป็นอย่างดี และในส่วนของอาจารย์นิรมัยนั้น ท่านอาจารย์สอนได้อย่างละเอียดและเป็นไปอย่างน่าสนใจเช่นเดียวกันค่ะ”
?????
2️⃣คำถาม (2) : เทคนิคในการเรียนและหนังสือแนะนำ
พรสุข : “สำหรับวิชาสัญญาทางพาณิชย์ 1 เทคนิคในการเรียนคือการเข้าเรียนทุกครั้งค่ะ และพยายามตั้งใจเรียนและไม่หลุดโฟกัสขณะกำลังเรียน เนื่องจากการเรียนออนไลน์มีปัจจัยหลายอย่างที่ทำให้หลายคนอาจจะไม่สามารถจดจ่อกับการเรียนในขณะนั้นได้ตลอดเวลา แต่อย่างไรก็ตามข้อดีของการเรียนออนไลน์คือสามารถตามเทปบันทึกการบรรยายย้อนหลังได้โดยมีทั้งภาพและเสียงแตกต่างจากการเรียนในห้องเรียนปกติซึ่งเพื่อน ๆ ส่วนใหญ่ก็มักจะอัดเสียงอาจารย์ไว้ฟังย้อนหลังกันอยู่แล้วถือว่าเป็นข้อดีอย่างหนึ่งในการเรียนออนไลน์เลยค่ะ หากตอนเรียนสดในคาบเรียนจดในส่งที่อาจาารย์สอนไม่ทันส่วนใหญ่ก็จะตามไปดูเทปบรรยายย้อนหลังเพื่อเก็บประเด็นทั้งที่สำคัญและตัวอย่างที่อาจารย์สอนในห้องเรียน ซึ่งเป็นเทคนิคอย่างหนึ่งเลยค่ะ ข้อสอบที่อาจารย์ส่วนใหญ่ไม่เคยออกนอกเหนือจากสิ่งที่สอนและตัวอย่างที่ยกในห้องเรียนเพียงแต่ต้องตั้งใจฟังและนำมาต่อยอดและเชื่อมโยงให้ได้ แต่ไม่ใช่กรณีจำตัวอย่างที่อาจารย์ยกมาแล้วมาตอบในข้อสอบเลยนะคะ แต่ต้องสกัดหลักกฎหมาย พยายามยามเข้าใจหลักกฎหมายที่เป็นที่มาให้ดีข้อสอบก็จะพลิกแพลงไปมา แต่ก็ไม่เกินเนื้อหาที่อาจารย์สอนอยู่ดีค่ะ สำหรับเทคนิคในการเขียนตอบข้อสอบจะศึกษาตามแนวทางของอาจารย์แต่ละท่านค่ะ ซึ่งวิชานนี้มีสัมมนาโดยอาจารย์กิตติภพก็มักจะแนะนำวิธีการเขียนตอบและให้ฝึกทำข้อสอบเก่า ๆ ก็สามารถนำมาเป็นแนวทางในการเขียนได้ค่ะ”
“สำหรับสัญญาทางพาณิชย์ 1 แนะนำให้ตั้งใจเรียน จดตัวอย่างวิธีปรับใช้กฎหมายที่อาจารย์สอนในห้องอย่างละเอียด และอ่านเอกสารประกอบการบรรยายเป็นหลักค่ะโดยเฉพาะในส่วนของอาจารย์สุรศักดิ์ตัวอย่างที่อาจารย์ยกในห้องเรียนสำคัญมากค่ะ และดังที่กล่าวข้างต้นข้อสอบของอาจารย์แต่ละท่านมีเนื้อหาไม่เกินที่ท่านอาจารย์สอน และแนะนำให้ทบทวนวิชานิติกรรมสัญญาและหนี้ซึ่งข้อสอบมักมีประเด็นต่อยอดมาจากเนื้อหาในสองวิชานี้ด้วย ส่วนตัวข้าพเจ้าไม่ได้อ่านหนังสือในวิชาสัญญาพาณิชย์เป็นหลักค่ะแต่อ่านเอกสารประกอบการบรรยายเป็นหลัก และอ่านหนังสือเพิ่มเติมเฉพาะในหัวข้อที่ไม่เข้าใจบางเรื่องค่ะ แนะนำว่าหากอ่านหนังสือควรอ่านประกอบการบรรยายในเล่มที่แต่ละคนอ่านแล้วเข้าใจเพื่อพิจารณาหลักกฎหมาย แต่ในส่วนความเห็นทางกฎหมายขอให้เน้นในส่วนที่อาจารย์สอนให้มากค่ะและระวังการสับสนในความเห็นทางกฎหมายด้วยหากอ่านหนังสือของอาจารย์ท่านอื่น ๆ”
“วิชากฎหมายรัฐธรรมนูญ เทคนิคในการเรียนในส่วนอาจารย์นิรมัยคือ การฟังบรรยายและจดตัวอย่างที่อาจารย์ยกมาสอนในห้องเรียน ฟังเพื่อให้เข้าใจและจดให้ได้มากที่สุดค่ะแต่หากจดตามไม่ทันก็สามารถตามบันทึกการบรรยายย้อนหลังได้ เนื้อหาของอาจารย์จะเน้นไปในทางบรรยายและการยกตัวอย่างแต่ละกรณี ซึ่งจากข้อสอบนั้นก็มีลักษณะผสมระหว่างบรรยายและตุ๊กตาค่ะ แต่ค่อนข้างไปทางบรรยายมากว่า ส่วนของอาจารย์กิตติพงศ์นั้นข้อสอบของอาจารย์สอดคล้องกับข้อเท็จจริงที่เกิดในปัจจุบันเลยค่ะซึ่งในช่วงนั้นมีประเด็นเกี่ยวกับคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญคดีของคุณธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ ให้ยุบพรรคอนาคตใหม่ ซึ่งท่านอาจารย์ก็นำประเด็นที่เกี่ยวข้องคือการยุบพรรคมาออกข้อสอบให้นักศึกษาวินิจฉัยซึ่งข้าพเจ้าได้วินิจฉัยในลักษณะที่แตกต่างจากธงคำตอบของอาจารย์ในส่วนของความเห็น แต่หลักกฎหมายตรงกันท่านอาจารย์ก็ให้โอกาสและรับฟังความเห็น แม้จะแตกต่างกันก็ตาม ดังนั้นเทคนิคในการตอบข้อสอบของอาจารย์กิตติพงศ์นั้นก็ให้แสดงความคิดเห็นประกอบหลักกฎหมายได้อย่างอิสระแต่อย่างไรก็ตามให้ยึดหลักกฎหมายในการตีความและการให้เหตุผลประกอบความยุติธรรมและเป็นกลางก็เพียงพอแล้ว ส่วนของอาจารย์นิรมัยนั้นเทคนิคการตอบข้อสอบคือ ศึกษาวิธีการตอบข้อสอบจากธงคำตอบเก่าจะทำให้เห็นได้ถึงลำดับการเขียนว่าควรเขียนประเด็นใดก่อนหลังและเน้นประเด็นใดเป็นสำคัญ และอย่าลืมที่จะวิเคราะห์ประกอบความเห็นของตนเอง และยกตัวอย่างประกอบในข้อสอบที่เป็นข้อบรรยายด้วยนะคะ”
“เอกสารหลักในการอ่านคือเอกสารประกอบการสอนของท่าอาจารย์ทั้งสองท่านค่ะ และอ่านหนังสือประกอบคือ หนังสือห้องเรียนรัฐธรรมนูญนอกห้องเรียน ผู้แต่งคือ ท่านอาจารย์ปริญญา เทวานฤมิตรกุล หรือสามารถอ่านในเฟซบุ๊กและติดตามคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญประกอบกับความเห็นของนักวิชาการต่าง ๆ”
หมายเหตุ : ลิงก์สำหรับ Facebook
?????
3️⃣คำถาม (3) : การสัมมนา
พรสุข : “วิชากฎหมายรัฐธรรมนูญไม่มีการสัมมนาค่ะ ในส่วนของวิชาสัญญาทางพาณิชย์ 1 วิชานี้สัมมนาโดยอาจารย์กิตติภพ วังคำ และคิดว่าการสัมมนามีส่วนช่วยในการเรียนเป็นอย่างมาก เนื่องจากขณะเรียนจะมีสัญญาหลายประเภทและมีความเห็นทางกฎหมายที่แตกต่างกันหลายแนวมาก ๆ ทำให้ตอนเรียนสัญญาแต่ละประเภทสามารถเข้าใจได้ดี แต่เมื่อเรียนไปสักพักเริ่มมีความสับสนทั้งในเนื้อหาและความเห็นทางกฎหมาย ซึ่งเมื่อมีการสัมมนาอาจารย์กิตติภพจะช่วยจับประเด็นสำคัญเป็นเหมือนการสรุปเนื้อหาและแนวข้อสอบเก่าว่าอาจารย์แต่ละท่านมักออกประเด็นใดเป็นสำคัญ ประเด็นใดควรเน้นให้มาก และบอกข้อบกพร่องในการเขียนตอบและวิธีการเขียนตอบที่ถูกต้องว่าควรเขียนประเด็นใดก่อนหลัง ประเด็นใดเป็นประเด็นหลักประเด็นใดเป็นประเด็นย่อย และที่สำคัญคืออาจารย์สรุปแนวความเห็นทางกฎหมายของอาจารย์แต่ละท่านทำให้เกิดความเข้าใจที่ชัดขึ้นมากและช่วยในการทำข้อสอบได้เป็นอย่างมากเลยค่ะ”
?????
4️⃣คำถาม (4) : รูปแบบการสอนออนไลน์ และปัญหาที่เจอในการเรียนออนไลน์
พรสุข : “วิชาสัญญาทางพาณิชย์ 1 ในส่วนของท่านผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สุรศักดิ์ มณีศร จะบรรยายผ่าน WebEx ค่ะ ส่วนท่านผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กรศุทธิ์ ขอพ่วงกลาง และ อาจารย์ กิตติภพ วังคำ บรรยายผ่าน Facebook Live ค่ะ”
“วิชากฎหมายรัฐธรรมนูญ ในส่วนของท่านผู้ช่วยศาสตราจารย์กิตติพงศ์ กมลธรรมวงศ์ บรรยายในห้องเรียนตามปกติในช่วงกลางภาค ส่วนท่านรองศาสตราจารย์ ดร.นิรมัย พิศแข มั่นจิตร บรรยายผ่าน Facebook Live ค่ะ”
“ขอพูดเป็นภาพรวมทั้งสองวิชาเลยนะคะ การเรียนในช่วงเรียนในห้องและเรียนออนไลน์แตกต่างกันค่อนข้างมากค่ะ เนื่องจากการเรียนในห้องอาจารย์สามารถมองเห็นว่านักศึกษามีสีหน้าท่าทางเป็นอย่างไร บางครั้งนักศึกษาไม่ต้องพูดหรือถามอาจารย์โดยตรงแต่อาจารย์ก็เข้าใจว่าหนูไม่เข้าใจได้ หรือบางครั้งอาจารย์พูดเร็วไปแต่ด้วยท่าทางหรือสีหน้าอาจารย์ก็จะรู้ตัวโดยอัตโนมัติเลยค่ะ และที่สำคัญคือการเรียนในห้องทำให้สามารถจดจ่อกับอาจารย์ที่กำลังสอนและจดจ่อในเนื้อหาได้มากกว่าการมองอาจารย์ผ่านหน้าจอค่ะ ส่วนในการเรียนออนไลน์สิ่งที่แตกต่างไปจากการเรียนในห้องซึ่งพิจารณาจากช่วงกลางภาคที่เรียนในห้องปกติกับช่วงปลายภาคที่เรียนออนไลน์คือเพื่อน ๆ ต่างมีส่วนร่วมในการตอบคำถามเสนอแนวความเห็นและมีส่วนร่วมที่ชัดเจนและมากขึ้นค่ะ เฉพาะในรายวิชานี้นะคะ”
“ปัญหาที่เจอในการเรียนออนไลน์คือ สติไม่อยู่กับตัวค่ะคือไม่สามารถโฟกัสหรือจดจ่ออยู่กับอาจารย์ได้ตลอดเวลาในช่วงแรก ๆ ที่ยังปรับตัวไม่ได้นั้น รู้สึกว่าอาจารย์พูดเร็วหรือคิดตามสิ่งที่อาจารย์สอนไม่ทัน บางครั้งก็ด้วยสภาพแวดล้อมที่ห้องเรียนกลายมาเป็นบ้านทำให้มีปัจจัยแวดล้อมรบกวนบ้างเป็นบางครั้ง หรือมีเหตุสุดวิสัยเช่น ฝนตก Wi-Fi มีปัญหา เสียงอาจารย์กระตุกซึ่งเจอบ่อยมาก มีเสียงรบกวนจากในบ้านและนอกบ้านที่ควบคุมไม่ได้อีกด้วย วิธีการแก้ปัญหาที่ดีที่สุดคือการปรับตัวค่ะ ถ้าเรียนช่วงเช้าแล้วมีปัญหาติดขัดในเรื่องเสียงรบกวนคนมารบกวนก็เปลี่ยนช่วงเรียนหรือทบทวนมาเรียนตนค่ำ ๆ แทน แล้วพยายามอธิบายให้คนรอบตัวเข้าใจว่ามีเรียนช่วงเวลาใดบ้างและขอความร่วมมือในการไม่ส่งเสียงดังซึ่งบางครั้งก็ยากที่จะแก้ค่ะ แต่เชื่อว่าผ่านไปสักพักก็จะชินปรับตัวได้เองค่ะ”
5️⃣คำถาม (5) : การเตรียมตัวสอบและฝากถึงรุ่นน้องที่กำลังศึกษาวิชานี้
พรสุข : “สำหรับวิชาสัญญาทางพาณิชย์ 1 นั้นการเตรียมตัวสอบก็จะใช้การทบทวนเนื้อหาและตัวอย่างที่อาจารย์สอนในห้องเรียนเป็นหลักค่ะ เมื่อคิดว่าเข้าใจเนื้อหาเป็นอย่างดีแล้วก็จะเอาข้อสอบมาลองตอบดูซึ่งไม่ใช่การเขียนตอบแบบเต็มรูปแบบแต่เขียนคำตอบลงไปในข้อสอบแต่ละข้อเน้นเขียนประเด็นที่จะตอบทั้งประเด็นหลักประเด็นย่อย ซึ่งข้อดีคือทำให้เห็นว่าข้อสอบแต่ละแต่จะมีประเด็นหลัก ๆ ที่ซ้ำกันอยู่ แม้โจทย์จะแตกต่างกันไม่มากก็น้อยแต่ก็จะมีประเด็นนี้อยู่ซึ่งเรียกว่าประเด็นที่อาจารย์สนใจและมักออกสอบ ก็จะสกัดเอาหลักในประเด็นนั้น ๆ สรุปไว้ใช้สำหรับการสอบ ซึ่งการสอบออนไลน์นั้นสามารถตอบข้อสอบได้ทั้งการเขียนและการพิมพ์ส่ง ซึ่งโดยส่วนตัวใช้วิธีการพิมพ์เนื่องจากความสะดวกในการแก้ไขเพิ่มเติมมากกกว่า และใช้ Google doc ซึ่งมีเครื่องมือช่วยพิมพ์ด้วยเสียงซึ่งสำหรับข้าพเจ้าแล้วเครื่องมือนี้มีข้อเสียอยู่บ้างเช่น เมื่อพิมพ์แล้วมักจะมีคำผิดอยู่เยอะโดยเฉพาะชื่อตัวละครซึ่งในข้อสอบของอาจารย์ก็เป็นชื่อที่แปลกมากอยู่แล้วเมื่อพิมพ์ด้วยเสียงก็มักจะเพี้ยนไปจึงแนะนำให้ตรวจทานคำตอบให้เป็นอย่างดีก่อนส่งด้วยค่ะ และจากการสัมมนาประกอบการพิจารณาข้อสอบเก่าโดยส่วนตัวหากมีประเด็นใดที่อาจารย์เน้นมาก ๆ ก็จะทำสรุปโดยการพิมพ์เตรียมเอาไว้ซึ่งจากประสบการณ์ส่วนตัว สิ่งที่เป็นประโยชน์มากคือการสรุปแนวความเห็นทางกฎหมายเมื่อถึงเวลาสอบก็นำมาใช้ประกอบการตีความกับข้อเท็จจริงในแต่ละประเด็นไปซึ่งทำให้ประหยัดเวลาเป็นอย่างมาก และก่อนสอบนั้นได้เตรียมเอกสารทุกฉบับไว้ข้าง ๆ โต๊ะที่เตรียมสำหรับการสอบนั้นแต่อย่างไรก็ตามเมื่อถึงเวลาสอบจริง ๆ ก็ขอให้เชื่อมั่นในความรู้ที่มีและความเข้าใจในสิ่งที่เรียนมา อย่ากังวลกับการจะเปิดเอกสารเพราะเมื่อถึงเวลาสอบจริง ๆ เอกสารก็ไม่มีประโยชน์อะไรต่อไป เพราะความเข้าใจที่ดีที่สุดอยู่ที่ตัวเราเองขอให้เชื่อมั่นในความรู้ของตัวเองและเขียนตอบออกมาจากความเข้าใจเสมือนว่ากำลังทำข้อสอบอยู่ในห้องสอบตามปกติ อีกอย่างถ้าไปกังวลกับเอกสารก็จะทำให้ทำข้อสอบไม่ทันค่ะเพราะวิชานี้เนื้อหาเยอะมาก ๆ ควรทำความเข้าใจให้มากที่สุดก่อนสอบก็เพียงพอแล้ว ส่วนตัวบทกฎหมายในการสอบก็ไม่ต้องใส่ตัวบทบัญญัติมาในการตอบด้วยค่ะ วิธีตอบคือการเขียนเลขข้อ วินิจฉัยและสรุปคำตอบได้เลยค่ะ และโดยส่วนตัวจะเตรียมไฟล์เอกสารพิมพ์เลขข้อ เลขที่นั่งสอบ เลขทะเบียนนักศึกษา และเลขหน้าสำหรับทุก ๆ วิชาก่อนมีการสอบด้วยค่ะ”
“วิชาสัญญาทางพาณิชย์ 1 น้อง ๆ อาจได้ยินเสียงตอบรับจากรุ่นพี่มาซึ่งอาจทำให้น้อง ๆ กลัวได้ แต่ก็อยากฝากให้กำลังใจและอยากบอกว่าอย่ากลัวเลยค่ะ อาจารย์ทั้งสามท่านน่ารักมาก ๆ สอนเข้าใจอย่างดีถ้าไม่เข้าใจอาจารย์ก็เปิดโอกาสให้สอบถามได้ทั้งขณะกำลังเรียนหรือสอบถามไปในอีเมลของอาจารย์ก็ได้ สำหรับอาจารย์สุรศักดิ์จะมีกลุ่มไลน์น้อง ๆ ก็สามารถสอบถามเข้าไปได้ แต่แนะนำว่าสอบถามในขณะเรียนทันทีหรือช่วงพักจะดีกว่าเพราะอาจารย์จะตอบน้องได้ในทันทีซึ่งรวดเร็วมากกว่า ถึงแม้จะมีเนื้อหาที่เยอะมากแต่วิชานี้เน้นที่ความเข้าใจอย่างมาก ๆ เลยนะคะ น้องแทบจะไม่ต้องท่องตัวบทหรือความเห็นทางกฎหมายใด ๆ เลยถ้าหากน้องเข้าใจ การสอบออนไลน์สามารถเปิดทั้งตัวบท เอกสารต่าง ๆ ได้ทั้งหมด แต่เมื่อถึงเวลาสอบจริง ๆ น้องจะไม่สามารถสามารถเปิดได้โดยอัตโนมัติเลยค่ะเพราะเนื้อหาเยอะมาก ดังนั้นก่อนสอบต้องเตรียมตัวดีอย่าพึ่งเอกสารที่มีอยู่นะคะ ข้อสอบเยอะและเน้นการตีความมากกว่าการจำค่ะ และสุดท้ายก็อยากให้น้อง ๆ เตรียมสุขภาพทั้งทางร่างกายและจิตใจให้ดี อย่าเครียดมากเกินไป หากมีปัญหาหรือข้อสงสัยเกี่ยวกับการเรียนการสอบหรือปัญหาส่วนตัวสามารถพูดคุยกับเพื่อน ครอบครัว หรือติดต่อพี่มาได้นะคะ สู้ ๆ ค่าน้องทุกคนต้องผ่านช่วงเวลานี้ไปได้อย่างดีแน่นอน ”
“วิชารัฐธรรมนูญ น้อง ๆ ไม่ต้องกังวลกับวิชานี้เลยค่ะ เป็นวิชาที่ไม่หนักและพี่เชื่อว่าน้อง ๆ ต้องชอบและสนุกกับการคิดวิเคราะห์แน่นอน และอยากให้น้องตั้งใจศึกษาวิชานี้ให้มากจะทำให้เราสามารถถกเถียงปัญหาทางการเมืองได้อย่างถูกต้องมีความเป็นนักกฎหมายมากขึ้น และทำให้ทราบถึงสิทธิและเสรีภาพของประชาชนเป็นอย่างดี ตั้งใจศึกษาทั้งในห้องเรียนและนอกห้องเรียนรวมถึงไม่ละเลยข่าวสารที่เป็นปัจจุบันด้วยนะคะ”
?????
ภาพ พรสุข
เรียบเรียง KK